(تصاویر) حرم مطهر حسین بن موسی الکاظم (ع) طبس
طبس نیوز: یکی از مهمترین کانون های زیارتی شرق کشور بعد از حرم مطهر علی بن موسی الرضا (ع) در مشهد مقدس حرم مطهر برادر گرامی ایشان حسین بن موسی کاظم(ع) است که در شهر طبس واقع شده است.
باغ گلشن طبس
باغ گلشن مربوط به دوره زند - دوره قاجار است و در طبس واقع شده است. این اثر در تاریخ ۲۰ دی ۱۳۵۵ با شمارهٔ ثبت ۱۳۱۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.این باغ باشکوه یکی از مهمترین باغهای ایرانی به شمار می رود.باغ گلشن به وسیله میرحسن خان سومین، از سلسله خان هایی که به وسیله نادرشاه به حکومت طبس منصوب شدند، ساخته شده است. در دومين شماره بخش باغ گردي پايگاه اينترنتي ديلي تلگراف، باغ گلشن طبس در زمره باغ‌هاي زيباي جهان قرار گرفت .باغ گلشن در منطقه اي واقع شده است که در ميان دو کوير نمک زار ايران یعنی دشت لوت و دشت کویرقرار دارد، اما کيفيت معجزه آساي آب اين منطقه، آبشارها و استخرهاي طبيعي زيبايي را تشکيل داده اند که با چمنزارهاي زيبا تزيين شده است . احساس واحه گونه اين منطقه با وجود درختان قديمي نخل، انار و مرکبات به همراه رايحه گلهاي رز و ختمي تکميل ميشود.باغ گلشن طبس يکي از باغ هاي نادر ايراني است که آب جاري دايمي در آن جريان دارد .درختان میوه بسیاری در این بنای تاریخی هشت هکتاری، طبیعت بی نظیری آفریده است.در این باغ گونه های مختلف گیاهان سازگار با اقلیم های متفاوت آب و هوایی مانند درخت چنار که خاص مناطق سردسیر است در کنار خرما که فقط در مناطق گرمسیری رشد می کند، وجود دارد. طراحی این باغ بر اساس نمونه چهارباغ و برگرفته از آیات قرانی درباره بهشت که دو نهر در آن همدیگر را قطع می کنند صورت گرفته است.معمار اولیه باغ، طبیعت سبز آن را با توجه به نوع درختان به صورت شطرنجی طراحی و کشت کرده است.جهانگردانی چون سون هدین سوئدی و آندره گدار فرانسوی که از طبس دیدن کرده اند، باغ گلشن را توصیف و از درختان خرما و مرکبات، سایه خنک نخل ها، نغمه زیبای آب روان جوی ها، چمن های میان دو جوی، زمزمه باد در میان درختان و فواره های متعدد که آب را مانند تحفه ای به آسمان می فرستند بسیار تعریف کرده اند.خانم گدار همسر آندره‌گدار معمار معروف فرانسوی، باغ گلشن را این چنین توصیف کرده است:«در این باغ حوضی بزرگ با فواره‌های متعدد وجود دارد که آب یعنی این ماده با ارزش را مانند تحفه ای به آسمان می فرستد...»یک نکته منحصر به فرد در باغ گلشن که تنها در تاج محل هند مانند آن تکرار شده، این است که باغ به صورت مربع است، یعنی طول و عرض باغ با هم برابرند و خیابان های موازی، طول و عرض این باغ را به هم متصل می کنند.ساختمان سردرب باغ گلشن در زلزله ویرانگر شهریور 57 طبس به کلی از بین رفت که اکنون همانند گذشته بازسازی شده است.باغ گلشن طبس در فصل بهار که یکی از جذابترین و دیدنی ترین جاذبه های شرق کشور و استان یزد به شمار می رود. ارگ طبس یا کهن‌دژ در استان یزد، شهرستان طبس، خیابان واعظ طبسی واقع شده‌است.
 |
شهرستان طبس با بيش از ۵۶ هزار كيلومتر مربع وسعت، بزرگترين شهرستان كشور به تنهايي از چند كشور جهان بزرگتر است.
اين شهرستان با وسعت بالا، همجوار با شش استان (خراسان جنوبي، خراسان رضوي، سمنان ، اصفهان، يزد و كرمان) است كه خود از نظر مبادلات و رفت و آمد، موقعيت ويژه اي به اين شهرستان داده و همه روزه هزاران وسيله نقليه از مسير طبس در رفت و آمد مي‌باشند.
بزرگي شهرستان باعث تنوع آب و هوايي و تنوع گياهان و درختان و محصولات گوناگون شده است.
شهرستان طبس با قدمتي هزاران ساله داراي معادن غني مختلف بوده به طوري كه اين شهر به كلكسيون معادن شهرت يافته است. معادن زغال سنگ با ذخاير ميلياردي از بزرگترين معادن خاورميانه مي باشد كه در اين قسمت مي تواند نياز كشور را تأمين و از واردات زغال سنگ به كشور جلوگيري نمايد.
هم اكنون خاك و سنگ اين شهرستان ارزش اقتصادي داشته و به استانهاي همجوار صادر مي گردد.
طبس به علت قدمت طولاني داراي آثار تاريخي و اماكن ديدني همچنين مناطق زيارتي مي باشد كه در گذشته و حال يكي از شهرهاي توريستي و گردشگري كشور به شمار مي آمده كه قهر طبيعت در سال ۱۳۵۷ تعدادي از آنها را ويران كرد.
طبس گلشن يكي از شهرهاي قديمي ايران است كه به دروازه خراسان شهرت داشته و دارد و به گفته تاريخ نويسان در قديم الايام، شايد چندين برابر وسعت كنوني را داشته كه كم كم قسمتهايي از آن جدا گشته و به مناطق ديگر ملحق گرديده است.
طبس بزرگ همه چيز دارد. وقتي آب و خاك داشته باشد، معادن غني و مردماني سختكوش و پرتلاش دارد، آماده براي هرگونه سرمايه گذاري در بخشهاي مختلف صنعتي و كشاورزي و گردشگري است.
طبس داراي آبگرمهاي معدني و جانوران و گياهان متعدد بوده، حتي گونه هايي از جانوران كه در حال انقراض مي باشند در اين منطقه وجود دارند كه همين امر مي تواند جنبه هاي توريستي و گردشگري شهرستان را بالا ببرد.
موقعيت خاص جغرافيايي و كويري بودن شهر، زلزله مهيب سال ۵۷، شكست مفتضحانه نظامي آمريكا در صحراي طبس، وجود مرقد مطهر امامزاده حسين بن موسي الكاظم(ع) برادر گرامي حضرت رضا(ع)، وجود معادن غني زغال سنگ، معادن اورانيوم و نفت و وجود صدها اثر تاريخي و باستاني و گونه هاي مختلف گياهي و جانوري به اين شهرستان شهرت جهاني داده است.
شهرستان طبس هم اكنون داراي فرودگاه بين المللي و راه آهن مي باشد كه خود افق روشني را براي شكوفايي عمران و اقتصاد اين منطقه فراهم كرده است.
كارشناسان و صاحبنظران مي گويند: در صورت سرمايه گذاري و توجه بيشتر به اين شهرستان، اين منطقه مي تواند منافع ملي و كشوري بيشتري را تأمين نمايد.
كارشناسان از نيروگاه زغالي طبس به عنوان يك پروژه ملي كه در تأمين نيروي برق استانهاي همجوار با ۱۵۰۰ مگاوات قدرت نهايي و به كارگيري ۳ تا ۴ هزار نفر به طور مستقيم و حدود ۱۵ هزار نفر به طور غير مستقيم ياد مي كنند كه اين پروژه مهم مطالعات آن به پايان رسيده و كلنگ عمليات اجرايي آن به زمين زده شده و از سوي دولت پروژه اجرايي اعلام شده است و در سال گذشته، ۶۰ ميليارد رالد به آن اختصاص يافته است.
زمينهاي انفال و كشاورزي با وجود بهره برداري از سه سد موجود آماده كاشت انواع درختان و محصولات بوده كه اين موضوع علاوه بر نياز منطقه مي تواند قسمت عمده اي از استانهاي همجوار را تأمين نمايد كه البته نياز به سرمايه گذاري دارد.
امروزه طبس آماده سرمايه گذاري براي كساني است (بومي و غير بومي) كه حاضرند در بخشهاي مختلف سرمايه گذاري كنند.
در شهرستان طبس خدمات فراواني توسط نظام مقدس جمهوري اسلامي صورت گرفته علاوه بر شهر بيش از ۹۰ درصد روستاهاي شهرستان داراي آب بهداشتي سالم، برق، جاده، تلفن، و شبكه هاي تلويزيوني و ديگر تسهيلات بوده و بالغ بر ۹۰ درصد مردم سواد خواندن و نوشتن دارند.
البته با گازرساني به طبس، خدمات دولت در اين شهر تكميل مي شود كه آن هم در دست اقدام و پيگيري مي باشد و بزودي عمليات اجرايي آن شروع مي شود. با اين تفاسير شهرستان طبس آينده اي بسيار روشن در پيش رو داشته و مي رود با تلاش مردم سختكوش كه از مشخصه هاي مردم كوير است و توجه و همت مسؤولان نظام در آينده به يكي از شهرهاي بزرگ صنعتي و كشاورزي تبديل
گردد.
طبس، البته هر سال، بويژه ايام تعطيلات نوروز پذيراي بسياري از هموطنان است هواي مطبوع در ايام بهار باعث شده تا مردم، طبس را براي تعطيلات خود انتخاب كرده تا از اين مواهب الهي در شهر زيباي طبس بهره مند شوند.
براي تعطيلات ابتداي سال جديد نيز طبس آماده پذيرايي از ميهمانان نوروزي بوده و تمهيدات لازم براي ميزباني صدها هزار نفر در ايام تعطيلات سال نو فراهم گشته است.
براساس آمار سال گذشته حدود ۵۰۰ هزار نفر، از مناطق ديدني، تاريخي، زيارتي اين شهرستان بازديد و از هواي مطبوع آن بهره مند گشته كه از اين تعداد حدود ۱۲۰ هزار نفر در اماكن در نظر گرفته شده و چادرهاي شخصي اسكان يافته اند.
كويرهاي ايران
در كتب درسي , كويرهاي ايران به دو قسمت تقسيم شده اند , دشت كوير و كوير لوت . در اين اينجا قصد داريم تقسيم بندي دقيقتري از كويرهاي ايران ارايه دهم و در هر قسمت به صورت جداگانه توضيحاتي ارايه كنم . دشت كوير شامل دو كوير مي باشد كه توسط جاده سنتي جندق به بيدستان ( جاده كنوني جندق به دامغان ) از يكديگر جدا مي شوند . كوير شرقي به كوير بزرگ و كوير غربي به كوير كوچك مشهورند .
كوير بزرگ از شمال به سلسله جبال البرز شرقي و كوه هاي بينالود از شرق به شهر عشق آباد و ازبك كوه , از غرب به كوير كوچك و از جنوب به كوير لوت و كويرهاي اطراف يزد و خور محدود مي شود .
كوير كوچك (كوير مسيله ) از شمال به كوههاي البرز شرقي و مركزي , از جنوب به كوير ريگ جن , از غرب به كوههاي مركزي ايران و سلسله جبال كركس و از غرب به كوير بزرگ محدود مي شود . اين كوير در بر گيرنده كويرهاي مرنجاب , بند ريگ , دره نخجير , كوير سمنان و درياچه نمك آران , حوض سلطان و كوههايي همچون سياه كوه , سفيدآب , كوه طلحه , كوه دم و كوه يخاب مي باشد .
كوير ريگ جن حد فاصل كوير كوچك و كويرهاي طبس و يزد مي باشد . اين كوير به علت دارا بودن مناطق وسيع باتلاقي , تپه هاي شني بلند و ريگزارهاي وسيع جزو صعب العبور ترين مناطق جهان مي باشد كه تا كنون عده محدودي از آن عبور كرده اند . كوه ملا هادي در اين كوير قرار دارد .
مناطق كويري طبس و يزد جزو ديگر مناطق كويري ايران مي باشند كه حد فاصلي بين كوير لوت و كوير بزرگ محسوب مي شوند .
كوير لوت يكي از صعب العبورترين نقاط جهان است . در قسمتهايي از اين كوير هيچ موجود زنده اي حتي باكتري هم وجود ندارد . گرمترين نقطه كره زمين در اين منطقه قرار دارد . شهر كلوته ها در حاشيه غربي اين كوير قرار گرفته است . اين شهر خيالي حاصل فرسايش شديد زمين در اثر وزش باد مي باشد كه از دور شباهت زيادي به يك شهر بزرگ دارد .
ماركوپولو جهانگرد ونيزي از طبس عبور كرده است. صد سال قبل يعني در سال ۱۹۰۶ ميلادي سون هدين جهانگرد سوئدي فاصله بين يزد تا طبس را با شتر از كوير عبور كرده است. سفرنامه وي در كتابي بنام عبور از كويرهاي ايران به چاپ رسيده است. سون هدين دلايل متعددي در اثبات اينكه ماركوپولو از طريق بهاباد به طبس رفته و بعد راه تون و قائن را پيش گرفته است را ارائه كرده است.
سون هدين خود در اين باره مي گويد: شرح ماركوپولو از كويرهاي ايران تنها از اين روي هميشه پر ارزش است كه تغيير ناپذيري فيزيكي اين كوير را در طول ۶۰۰ سال نشان مي دهد.
ناصر خسرو كه اين بيابان را درنورديده است مي گويد: در راه ريگ روان ديدم عظيم كه هر كه از نشان بگردد از ميان آن ريگ بيرون نتواند آمدن و هلاك شود.
بيشترين قسمت هاي كوير عاري از درخت و گياه است و حضور درختچه هاي بياباني كه بيشتر تاغ هستند در گوشه و كنار از اهميت زيادي برخوردار است. به طوري كه مثلا شاه عباس صفوي كه از طريق كوير طبس از اصفهان به مشهد مي رفته متوجه اين اهميت شده و دستور مي دهد ” اگر كسي يكي از اين درختهاي كوير را ببرد يا از ريشه درآورد او را اعدام كنند.”
تاغ ها درختچه هايي هستند كه بيش از ديگر گياهان تحمل پايداري درمقابل خشونت كوير از خود نشان مي دهد.
شهرستان طبس در شمال شرقي استان يزد واقع و از شمال به بردسكن از توابع خراسان رضوي و از غرب به استانهاي سمنان ، اصفهان و از جنوب به استان كرمان و از شرق به شهرستانهاي بيرجند و فردوس و نهبندان از توابع خراسان جنوبي و از غرب و جنوب غربي به استان اصفهان و شهرهاي اردكان و بافق از توابع استان يزد متصل ميباشد . فاصله آن با يزد 375 كيلومتر و مشهد545 كيلومتر مي باشد. طبس در سال 1380 براساس مصوبه هيئت محترم وزيران از استان خراسان انتزاع و به استان يزد الحاق گرديده است .
اين شهرستان در 55 درجه و 20دقيقه تا 58 درجه و 15دقيقه طول جغرافيايي و 33 درجه و 37 دقيقه عرض جغرافيايي و ارتفاع آن از سطح دريا 690 متر و وسعت آن بالغ بر 55464 كيلومتر مربع.
آب و هواي شهر گرم و خشك با ميانگين سالانه 21 درجه سانتيگراد است .بر اين اساس حداكثر و حداقل دما بدين شرح است : حداكثر 53 درجه در ماه و حداقل 9 درجه در بهمن ماه . ميانگين بارندگي سالانه 6/91 ميليمتر و رطوبت نسبي شهر حداقل 15 تا 65 درصد بستگي به ماه ، روز و ساعت شبانه روز، گزارش شده است . معادن غني ذغالسنگ نشان دهنده وجود جنگلهاي انبوه و درياچه هاي بزرگ در گذشته اي دور در اين منطقه مي باشد . بنابراين مي توان عنوان داشت كه آب و هواي اين سرزمين نيز در طي زمان تغييرات متعددي به خود ديده است . به هر حال مي توان گفت كه زمستان در طبس فقط سه ماه محاسبه ميشود. چنانكه جهانگردي خارجي در اين باره چنين مي نويسد: د رماه مارس امكان دارد كه در موارد نادري بارندگي شود . ليكن در اين ماه غالباً هوا بسيار گرم است . تا ماه نوامبر آسمان بي ابر، هوا خشك و درجه حرارت هنگام ظهر بالاست ...(گابريل،آلفونس، عبور از صحاري ايران ، ترجمه فرامرز نجد سميعي ، آستان قدس، 264،1371)
ارتفاع شهر طبس از سطح دريا 711 متر مي باشد . مساحت تقريبي شهر طبس 25 كيلومتر مربع عنوان شده است .
مردم طبس از ايرانيان قديم و از نژاد آريايي مي باشند ، اگرچه اين شهر به عنوان دروازه خراسان براي عربها هميشه مورد توجه و علاقه اين مهاجرين بوده است ؛ اما هنوز بسياري از خصوصيات اخلاقي و عادات ايرانيان قديم را در بين مردم طبس مشاهده مي كنيم و در واقع آنها فرهنگ و آداب و رسوم اقوام مهاجم را به گونه اي لطيف با فرهنگ باستاني و اجدادي خود در هم آميخته و تلفيقي موزون و خوش آهنگ ايجاد كرده اند .
از نظر مذهب ، اهالي شهرستان مسلمان و 7/99 درصد آنها شيعه دوازده امامي هستند .
ديد و بازديدهاي دسته جمعي نوروزي و ساير اعياد از بزرگترهاي فاميل و قبيله و سوگواريهاي محرم الحرام و مراسم نخل برداري امام حسين (ع) و اصغر صغير و ساير مراسم عزاداري به شيوه هاي خاص ، شبيه خواني و نمايشهاي خياباني مذهبي ، نذريهاي متعدد در اعياد و روزهاي خاص و وفات بزرگان دين ، بركزاري جلسات متعدد ختم قرآن به صورت جمعي در ماه مبارك رمضان به صورت خاص د رحسينيه ها ، تكايا و مساجد و در ساير ماههاي سال بطور عام ، برگزاري راهپيمايي و برنامه هاي خاص همه ساله در صحراي طبس محل سقوط هواپيماهاي جاسوسي آمريكا در 5 ارديبهشت 57 با مدد اعجاز پروردگار(طوفان شن)، برگزاري همايشهاي مختلف كويرنوردي بين المللي و داخلي كه همه ساله د رحال انجام است ، برگزاري مراسم ازدواج با شيوه هاي خاص و آداب سنتي از جمله پاگشا و پاتختي و جشن هايي از آن قبيل و رفتن د رشب جمعه بر سر مزار متوفيان و شهدا از جمله رسومات رايج شهرستان طبس بوده و هست .
در فهرست آباديهاي كشور از يك آبادي با نام طبس از توابع لنجان با موقع جغرافيايي 33 درجه و 28 دقيقه عرض جغرافيايي و 51 درجه و 13 دقيقه طول جغرافيايي ، با ارتفاع 1940 متر از سطح دريا ياد شده است . علاوه برآن در همين منبع از يك آبادي تحت نام طبسان از توابع بيرجند با موقعيت مطلق 31 درجه و 24 دقيقه عرض جغرافيايي و 60 درجه و 13 دقيقه طول جغرافيايي با ارتفاع 760 متر از سطح دريا نامبرده شده است .
بعضي از منابع شهري با نام طبس ( با كسر طا و با ) در يونان قديم نام برده اند . ساير آثار نيز به شهري با همين نام و رسم الخطهاي متفاوت در ساير نقاط نام برده اند كه از آن ميان مي توان به شهري با نام تبس يا طبس ( با كسر طا و با ) در مصر باستان اشاره نمود . گرچه اين ادعا توسط برخي نويسندگان محل ترديد بوده و مورد تأييد قرار نگرفته است . به طوري كه حسين شهيدي نويسنده كتاب چهارسو ، وجود اين دو شهر را انكار كرده و مفصلاً در مورد ساختگي بودن اين شهرها و داستانهايي كه در مورد آنها مطرح شده است ، بحث مي كند.
به هر حال با توجه به مطالب ارائه شده در فوق و با عنايت به منابع تاريخي و جغرافيايي و سفرنامه ها ، طبس مورد توجه ما در اغلب نوشته ها با نام طبس يا طبس گلشن ذكر شده است . همان طبسي كه در دوره هاي اخير كه اين شهر اهميت پيشين خود را از دست داده بود ، با تون بر روي هم منطقه واحدي را تشكيل داده است . به هر حال با توجه به ذكر موقعيت جغرافيايي ارائه شده در اسناد و مدارك مورد بررسي كه بر محدوده كنوني شهر طبس انطباق داشته است ، تمامي نامها از جمله (طبس) (تبس) يسا (طبسين) (طبسان ) ، طبس تمر و طبس گيلكي به عنوان طبس مورد بحث اين نوشته قلمداد شده و به اين شهر نسبت داده شده است .
واژه ديرينه طبس در تواريخ به صورت ( تابه آ) و (تبس) Tabas آمده است و از ريشه تفس و تفسيدن و تبسيدن به معني داغ شدن و در پيوند با تبش به معني تابش و تابيدن ( تافتن) و در واقع عربي شده آن است و آن را داغي و محل تابش و گرما معني مي كنند . بر اين اساس مي توانيم عنوان كنيم كه طبس از ريشه تابيدن و به معني جاي گرمسير و سوزنده مي باشد كه با توجه به شرايط آب و هوايي شهر واژه اي با مسما براي نام شهر گرمسيري و كويري طبس مي باشد . نويسنده كتابي چهار سو ، با اعتقاد به ريشه مشترك تبس و طبس را يكي از شهرهايي مي داند كه نامش با جغرافياي دين مهر ارتباط دارد .
با همه اوصاف ارائه شده در فوق ، گروهي را عقيده بر آن است كه كلمه طبس ، اسمي عجمي است و در عربي به معناي سياه از هر چيز و با كسر طا به معناي گرگ به كار رفته است . ابن فندق در تاريخ بيهق مي گويد: طبس در اصل (تبشن يا طبشن ) بوده و به معناي چشمه آب گرم است و نويسنده كتاب سنگ هفت قلم ، آن را كلمه اي قديمي مي داند و به معناي آبگرم و چشمه جوشان در نظر مي گيرد . از اين معنا چنين بر مي آيد كه احتمالاً نام گذاري اين شهر بي ارتباط با آب مورد استفاده در ان نيست . همانطور كه مي دانيد ، طبس از آبي مشروب ميشود كه آثار حيات در اين شهر مرهون آن است و اين آب كه حتماً از زمان حيات اين شهر جاري بوده ، از مسيري روباز مي گذرد و در فصل گرماي طولاني طبس بر اثر تابش خورشيد ، وقتي به شهرمي رسد ، نسبتاً گرم است . روايت ديگري كه توسط برخي نويسندگان مورد استناد قرار گرفته است ، آن است كه شهر طبس در محلي واقع شده است كه در اين محل در دوران هاي گذشته زمسن شناسي بقاي دريايي به نام تتيس قرار داشته است و احتمالاً تأثير نام اين دريا در نام گذاري شهر طبس يا (تبس) بي تأثير نبوده است .
شهرستان طبس
شهرستان طبس يكي از شهرستانهاي استان يزد در مركز ايران است. شهر طبس مركز اين شهرستان است. جمعيت شهرستان طبس در سال ۱۳۸۵، برابر با ۶۳٫۰۴۷ نفر بوده‌است.
شهرستان طبس تا تيرماه سال ۱۳۳۹، يكي از بخشهاي سه‌گانهٔ شهرستان فردوس بود كه در اين سال جدا شده و به صورت شهرستان درآمد.
در فرهنگ جغرافيايي در مورد آن گفته شده: «طبس نام يكي از بخشهاي سه‌گانه شهرستان فردوس ، محدود است از شمال به بخش بردسكن و كوير نمك، از خاور به بخش بشرويه و بخش بجستان و خوسف و از باختر و جنوب به كوير لوت»
همچنين در اين فرهنگ، اين بخش مشتمل بر هفت دهستان مركزي، كريت، سنگردان، ديهوك، جوخواه، دستگردان، اصفهك و ۱۹۱ آبادي و ۲۷٬۷۸۶ نفر جمعيت نام برده شده‌است.
تا سال ۱۳۸۰، شهرستان طبس، يكي از شهرستانهاي استان خراسان بود كه در اين سال با تصويب هيأت دولت از استان خراسان جدا شده و به استان يزد ملحق شد.
۲۵ شهریورر ۱۳۵۷ (زلزله طبس) ۱۶ سپتامبر ۱۹۷۹
زلزله‌ی ۲۵ شهریور ۱۳۵۷ طبس
حدود ساعت ۷ و ۳۶ دقیقه بعدازظهر ۲۵/۶/۵۷ (ساعت ۱۵ و ۳۵ دقیقه و ۵۶ ثانیه به وقت گرینویچ) (روز ۱۶ سپتامبر ۱۹۷۸) استان خراسان به وسیله‌ی یکی از بزرگترین زلزله های قرن اخیر ایران به لرزه درآمد و شهرزیبا و تاریخی طبس با سابقه‌ی بیش از ۱۰۰۰ سال قدمت بکلی ویران و ۳۰ آبادای خراب و به ۱۰۰ آبادی دیگر خسارت وارد شد. خسارتهای عمده‌ی این زلزله در شعاع ۳۰ کیلومتری طبس بود و در تهران به فاصله‌ی مستقیم ۵۴۰ کیلومتر و در مشهد به فاصله‌ی مستقیم ۳۸۰ کیلومتر احساس شد. تلفات علیرغم جو هیجان زده‌ی آن زمان رقمی حدود ۲۰۰۰۰ کشته را نشان می داد ولی آمار رسمی در مهر ۵۷ از طرف مرکز آمار ایران ۶۳۶۳ نفر اعلام شد که ۳۶۶۲ نفر در طبس و ۲۷۰۱ نفر در آبادیهای اطراف آن بود.
مرکز و عمق کانونی زلزله‌ی طبس
ایران: عرض جغرافیایی N 35/33 و طول جغرافیایی E 40/57 و عمق km 5
این مختصات عموماً جنوب شرقی منطقه‌ی خسارت دیده‌ی اصلی و حوالی دیهوک را نشان می دهند که خسارتها و شدت زلزله در آنها به مراتب کمتر از طبس بوده است. در مورد عمق نرمال با توجه به بزرگی و شدت زلزله و وسعت منطقه‌ی خسارت دیده به نظر می رسد عمقهای دیگر مراجع به واقعیت نزدیکتر است. مشخصات به دست آمده توسط ایران با استفاده از پایگاه های لرزه نگاری که ۲۳ عدد می باشند بدست آمده است.
بزرگی زلزله‌ی طبس را USGS با امواج سطحی در ابتدا MS=7.7 گزارش کرد وشدت زلزله طبس در محدوده‌ی۲۰ کیلومتری آن با مقیاس مرکالی حداکثر حدود X برآورد شده است و در مجاورت گسلی که با زلزله‌ی طبس دیده شد در خسروآباد که نزدیکترین آبادی به گسل می باشد، یک دیوار سالم به جای نمانده است. ساختمان غسالخانه که آجری با سقف تیرآهن و طاق ضربی است بکلی خراب شد و از ۱۱۰۰ نفر جمعیت آن ۵۰۰ نفر کشته شدند. شدت زلزله با مشاهدات از منطقه چنین برآورد می شود:
- طبس، خسروآباد، کریت، فهالنج بین X,IX
- دیهشک، دشتغران، امامزاده سلطان،جعفرآباد (متروکه) مزرعه طلوعی، ابراهیم آباد، تقی آباد: بین IX,VIII
- الهه آباد، جنت آباد، چمنزار، ده نو فاطمه برات، بهشت آباد (متروکه) و اصفهک بین VIII,VII
- دیهوک، حسین آباد (متروکه)، هادی آباد، همت آباد (شرق طبس)، و نصیرآباد: بین VII,VI
گسل همراه با زلزله‌ی طبس
شهر طبس از منطقه‌ی گسل نایبند فاصله‌ی چندانی ندارد. گسلهای مهم آن، گسل کوهبانان، گسل کلمرو، گسل داور، گسل کلرکوه، گسل اصفهک، گسل اسفندیار، گسل نایبند که عموماً شمالی- جنوبی می باشند و گسل جدید آن در ۵ کیلومتری طبس که شمالی جنوبی می باشد و با این زلزله دیده شده است. طول آن ۳ کیلومتر روی زمین که از شمال شرق طبس در سرآسیاب تا جنوب آن حدود معظم آباد ادامه دارد و طول غیر پیوسته ۸۵ کیلومتر برایش تخمین زده شده است. حداکثر تغییر مکان قائم ۳۰cm در ۵ کیلومتری جنوب شرقی خسروآباد مشاهده شده و تغییر مکان افقی ناچیز حدود ۵cm در جاده‌ی خسروآباد به ده نو بوده است.
سابقه‌ی زلزله خیزی منطقه
استان خراسان از مناطق زلزله خیز شدید کشور ایران است و هر چند سال یکبار زلزله ای با بزرگی بیش از ۶ در یکی از نقاط این استان روی می دهد. ولی تاریخ طبس که شهری در حاشیه کویر است سابقه‌ی زلزله‌ی شدیدی ندارد. طبس شهری خشت و گلی با قدمت بیش از هزار سال بود و در آن ابنیه‌ی خشت و گلی قدیمی مانند مسجد دومنار، مسجد جامع و ارک طبس وجود داشته که یک زلزله شدید کافی بود تا آنها را خراب کند. فقط گویا ۳۰۰ سال قبل زلزله ای موجب خرابی گلداسته های مسجد شده است. عدم ذکر وقوع زلزله در این شهر در مدارک تاریخی مستند و پابرجای شهر تا قبل از زلزله‌ی ۵۷ ، نشان می دهد که زلزله در محلی که از نظر زلزله خیزی آرام فرض می شده رخ داده است. نکته‌ی بسیار قابل توجه این است که:
آرام بودن فعلی نقطه‌ای حتی یک آرامش هزار ساله دلیل بر مصون بودن آن از خطر زلزله‌ی قوی نیست خصوصاً که در حوالی آن سابقه‌ی زلزله قابل توجه موجود باشد.
شتاب زلزله‌ی طبس
دستگاه شتابنگار SMA-1 موجود در شهر طبس نموداری با حداکثر شتاب حدود نود درصد شتاب ثقل زمین را ثبت نموده است که آثار واژگونی بعضی اشیاء، افتادن دیوار، پرت شدن قلوه سنگها در سطح زمین و جابجایی اشیاء سنگین نشان دهنده‌ی وجود شتاب قابل توجه زلزله در حوالی شهر طبس می باشد. در طبس صندوق فلزی پست که در بتن کار شده بود و دستگاه سیمکوپ از جا کنده شده و حرکت قائم آن، شتاب قائم بسیار زیاد زلزله را نشان می دهد.
در ژنراتور ۵۰ تنی برق، ۸۰Cm و در منبع گازوئیل این مرکز برق که حاوی ۵۰ متر مکعب سوخت بوده ۱۷Cm تغییر مکان مشاهده شده است. بدین ترتیب مشاهدات محلی نیز شتاب زیادی را در امتداد قائم و افقی نشان می دهند با حداکثر شتاب افقی %۹۶g و شتاب قائم حداکثر %۷۲gدر زلزله‌ی طبس علاوه بر شتابنگار موجود در منطقه، شتابنگار دیهوک واقع در ۷۵ کیلومتری جنوب شرق طبس نمودارهایی با حداکثر شتاب افقی حدودg %۳۸ و حداکثر شتاب قائم حدود %۱۸g ، در بجستان واقع در ۱۶۰ کیلومتری شمال شرق طبس نیز دستگاه شتابنگار نمودارهایی با حداکثر شتاب افقی حدود %۲۲g و حداکثر شتاب قائم حدود %۳g ثبت نموده است و بقیه‌ی شتابهایی زیر g %15 داشته اند.
گزارش پیش لرزه‌ها و پس لرزه‌ها
قبل از وقوع زلزله پیش لرزه ای گزارش نشده و منطقه آرام بوده است. پس لرزه های زلزله طبس عموماً با بزرگی پایین که بزرگترین آنها حدود ۵ بوده است. روز اوّل وقوع حادثه در طبس ۲۳ پس لرزه و روز دوّم ۷ پس لرزه و روز سوّم ۳ پس لرزه و در دیهوک نیز ۷ پس لرزه ثبت شده است.
موقعیت جغرافیایی طبس
شهر طبس در شمال شرق استان یزد، در مدار ۳۳ درجه و ۳۵ دقیقه شمالی و نصف النهار ۵۶ درجه و ۵۵ دقیقه شرقی، در منطقه ای با آب و هوای بیابانی واقع شده، و شهرستانهای بردسکن و شاهرود از شمال، فردوس و بیرجند از شرق، استان کرمان از جنوب، و شهرستانهای نایین، اردکان و بافق از غرب و جنوب غربی آنرا احاطه کرده اند.
ارتفاع شهر طبس از سطح دریا حدود ۶۹۰ متر است، و در شرق آن رشته کوه بلندی به نام رشته کوه شتری قرار گرفته که ضلع شرقی چاله بزرگ طبس را تشکیل میدهد. معادن غنی ذغال سنگ این شهرستان حاکی از وجود جنگلهای انبوه و دریاچه های بزرگ در گذشته های دور در این منطقه میباشد. این معادن، طبس را در ردیف یکی از غنی ترین مناطق کشور به لحاظ ثروت ملی قرار داده است. جمعیت شهرستان (براساس سر شماری سال ۸۲) ۶۵۷۰۱ نفر میباشد، که از این تعداد ۲۹۸۹۹ نفر (حدود ۵/۴۵%) در شهر طبس و ۳۵۸۰۲ نفر (حدود ۵/۵۴%)در سایر نقاط سکونت دارند.
وسعت شهرستان ۵۵۴۶۱ کیلومتر مربع و تراکم جمعیت در این منطقه بسیار کم (تقریباً برابر ۲/۱ نفر در هر کیلومتر مربع) می باشد، که کمترین تراکم جمعیت در منطقه است، و فاصله بین دورترین روستاهای منتهی الیه شمالی و جنوبی شهرستان بیش از ۴۰۰ کیلومتر می باشد.
امامزاده زرگ
جنبه گردشگری : مذهبی
توصیف:
از داخل روستای اصفهک و پس از طی ۷ کیلومتر جاده خاکی به زرگ می رسیم. زرگ در پای کوه قرار دارد.
مزار این مکان بنا بر روایاتی متعلق به امامزاده حسین بن موسی الکاظم (ع)است. بنای مزار در بعد از زلزله بازسازی شده و هم اکنون دارای برق و آب می باشد.
زرگ در قبل از زلزله طبس مکانی آباد و دارای کشت وزرع و باغ بوده اما با وقوع زلزله مخرب شهریور ۵۷ طبس چشمه آب آن خشکیده شد و درختان و سرسبزی آن از بین رفت. بنای مزار بعد از زلزله بوسیله اداره اوقاف ساخته شد.
مردم طبس و روستاهای اطراف تعلق خاطر ویژه ای به این امامزاده دارند و حتی از شهرهای مجاور نیز برای ادای نذر خود به زرگ می آیند.
فاصله از طبس : ۴۵ کیلومتر
آدرس : جاده طبس – اصفهک- جاده خاکی از داخل روستای اصفهک
امکانات : به همراه بردن آب ومواد غذایی – در محل مزار آب و برق وجود دارد. اما روستا خالی از سکنه است.
آب گرم دیگ رستم
جنبه گردشگری : طبیعی
توصیف :
در کنار جاده درختان خرما را مشاهده می کنیم که بصورت خود رو و گروهی روییده اند. از تپه مشرف بر این مکان چشمه ای جوشان جاریست که آب گرم دیگ رستم است. چشمه ای کوچک که رنگ زرد اطراف محل جوشش ان و مسیر آب به پاین دست تمامی برنگ زرد می باشد که حاکی از گوگردی بودن آب آن است. درجه حرارات آن بسیار بالا و در محل خود چشمه در آستانه جوشیدن است. پس از طی حدود ۲۰۰ متر آب به داخل استخری هداست می شود که گویا بوسیله نیروی انتظامی که در محل پاسگاه نیز دارد بنا شده است. طی این مسیر آب کمی از گرمای خود را از دست می دهد و در محل استخر حرارت آن بحدی است که می توان در داخل آب شنا کرد.
به علت حرارت و املاحی که این آب دارد از آن برای رفع دردهای رمایسمی و آب درمانی استفاده می شود. مسافرینی که مسیر کرمان به مشهد و بالعکس را طی می کنند با کمی توقف و استراحت در این مکان می توانند از این استخر نیز استفاده نمایند. هماکنون این امکان تنها برای آقایان فراهم می باشد.
در نزدیکی این چشمه و در داخل کویر منطقه وسیعی پوشیده از سنگهای آتشفشانی است که در سفرنامه های جهانگردان نیز به آن اشاره شده است.
فاصله از طبس : ۲۴۰ کیلومتر
آدرس : جاده طبس – دیهوک – راور ( بعد از روستای نای بند و به فاصله ۱۰ کیلومتر بسمت راور- در این محل پاسگاه نیروی انتظامی مشخص است)
امکانات : به همراه بردن آب ومواد غذایی – کمک های اولیه
روستای ییلاقی خرو
روستای ییلاقی خرو ( به گویش محلی خور “Khour “)
قدمت : احتمالا همانند طبس به پیش از اسلام بر می گردد
جنبه گردشگری : طبیعی – تاریخی
روستای خرو به واسطه نزدیکی به طبس و جاده مناسب و آسفالته در روزهای تعطیل و بخصوص ایام نوروز و تابستان پذیرای مردم طبس و مسافرین است. این روستا دارای آب و هوای کوهستانی می باشد و در آن باغ های میوه و بخصوص زرد آلو ، آلو ، آلبالو ، بادام، گردو، انگور، انار و گردو و … به چشم می خورد. به خاطر نزدیکی به شهر و کوهستانی بودن آن در تابستان و شب های آن پذیرای مردمی است که از گرمای طبس برای ساعاتی به آنجا می روند.
روستای خرو دارای دو قسمت بالا و پایین ( خرو علیا و سفلی) می باشد. اکثر مردم در خرو علیا سکونت دارند. به محظ ورود به میدان ورودی روستا ، ۲ درخت سرو تنومند و زیبا خودنمایی می کنند که گمان می رود عمر هر یک بیش از هزار سال باشد. در این روستا دو اردوگاه و یا به عبارتی باغ با امکانات رفاهی وجود دارد که با هماهنگی قبلی می توان از امکانات آن استفاده نمود.
همچنین در کنار میدان ورودی روستا، کوهی است دارای شیب نسبتا ملایم که در روی آن قلعه ای تاریخی قرار دارد. گفته می شود روستای خرو در فصولی از سال محل سکونت خوانین و حاکمین طبس بوده و این قلعه به احتمال زیاد نقش حفاظت از انان را در هنگام خطر بعهده داشته است.
همچنین در روستای خرو یک پیست یا مسیر مخصوص کوهنوردی وجود دارد که با تابلو ها و خطوطی مسیر را به علاقمندان نشان می دهد. این روستا محل گردهمایی و آغاز صعود علاقمندانی است که قصد صعود به رشته کوه شتری طبس که بلند ترین قلل طبس در ان قرار دارد می باشد. همچنین به فاصله نزدیکی از این روستا ۲ ابادی کوچک که بواقع ۲ باغ هستند وجود دارند که به آبرو و بیوک معروفند و هر دو نقاطی زیبا می باشند.
همچنین راه آب گرم مرتضی علی و طاق شاه عباس که هر دو از نقاط دیدنی و گردشگری طبس هستند نیز از میان این روستا می گذرد.
آدرس: طبس – میدان معلم – جاده روستای خور ( جاده آسفالته و فاصله از مرکز شهر تا روستا ۲۳ کیلوتر)
امکانات : دارای امکانات اقامت اردویی ( آموزش وپرورش و نیروی انتظامی) – دارای دفتر مخابراتی – فروشگاه
کوه‌های طبس
شهر طبس در حد فاصل دو کوه واقع شده است. امتداد این کوه های از شمال به جنوب قرار دارد و این دو بصورت موازی با هم قرار دارند و طبس را در میان گرفته اند . به کل منطقه طبس چاله طبس گفته می شود که به دلیل ارتفاع کم آن از سطح دریا و واقع شدن در بین این دو کوه می باشد.
این دو کوه به نام های کوه شتری و کوه شیب می باشند. این دو کوه در دل خود چشمه آب های متعددی را جای داده اند. بلند ترین قله کوه شتری طبس قله جمال است که در منتهی الیه جنوب این رشته کوه قرار دارد و غار جمال در آن واقع شده است.
سنگ نگاره های طبس در طاق شاه عباسی مربوط به دوران
دره سد نهرین (حمام مرتضی علی ) طبس و سنگ نگاره های موجود دردیواره تنگ که همه نقوش بزکوهی ، نماد درخواست فراوانی آب ، زایندگی و فراوانی نعمت است.چرا بزکوهی؟ و چرا آنجا ؟
اینها نمادهایی از فرشتگانی هستند که برای نگهبانی آب، افزایش و فراوانی نعمت حک شده بودند.
آب عنصر بسیار ارزشمندی است که بدیلی برایش نمی توان تصور کرد، ای فرشتگان کمک کنید این آب همیشه فراوان و زاینده و پرازنعمت باشد، نقوش بزکوهی در هرجای ایران که محل زایش آب باشد و بستر مناسب برای نقاشی یا حک نقوش باشد از هزاران سال قبلجاذبه هاي گردشگري و ميراث فرهنگي و مذهبي
اماكن زيارتي
آستان مبارك حضرت حسين بن موسي الكاظم عليه السلام
بقعه متبركه شيخ احمد بن اسحاق معروف به پير حاجات - كيلومتر 20جاده انحرافي قديم يزد-فاصله تا طبس : 110 كيلومتر
آرامگاه امام زاده سيد حسين بن جعفر(ع) – روستاي فشا كيلومتر 5 بلوار فرودگاه - فاصله تا طبس : 13 كيلومتر
آرامگاه محمد بن جعفر طيار روستاي ازميغان– انحرافي جاده طبس بشرويه - فاصله تا طبس : 48 كيلومتر
آرامگاه امامزاده زرگ - روستاي زرگ - انحرافي جاده طبس اصفهك - فاصله تا طبس : 48 كيلومتر
آرامگاه امامزاده علي - انحرافي جاده طبس ديهوك- فاصله تا طبس : 96 كيلومتر
گلزار مطهر شهدا (طبس- آستان مبارك)
تفريحگاهها و اماكن ديدني
باغ گلشن- انتهاي خيابان امام
پارك كودك- خيابان خرمشهر
پارك جنگلي – ضلع شرقي آستان مبارك
ارگ قديم طبس – خيابان واعظ طبسي
اين ارگ در حادثه زلزله سال 57 ويران كه مجددا توسط سازمان ميراث فرهنگي در حال مرمت و بازسازي است
منطقه ييلاقي روستاي خرو و نياز (حمام مرتضي علي – چشمه آب معدني- طاق شاه عباس- اردوگاه هاي تربيتي)- فاصله تا طبس : كيلومتر 22 ضلع شرقي طبس
بند كريت - قديمي ترين بند قوسي جهان - اين بند به لحاظ وسعت آبگير و قدمت منحصر به فرد بوده و سابقه اي در حدود 550 سال دارد
منطقه ييلاقي روستاي ازميغان ، تخت عروس، كشمون باغ- فاصله تا طبس : 48كيلومتر - كيلومتر 20 جاده طبس بشرويه
باتلاق كوير- كيلومتر 10جاده جديد طبس- يزد
چشمه آب معدني ديگ رستم –جاده طبس-كرمان (200 كيلومتر)
قلعه الموت (پادگان فدائيان حسن صباح) روستاي خروسان - جاده طبس بشرويه
قلعه الموت (پادگان فدائيان حسن صباح) روستاي ملوند- كيلومتر 71 جاده طبس –بشرويه
قلعه دلاكو- عشق آباد جاده طبس- دستگردان
روستاي ييلاقي سرندو ماودر –جاده انحرافي طبس- ديهوك
اصفهك
ازميغان
كاروانسراي ده محمد
روستاي خرو - چشمه قنبر - حمام مرتضي علي
طاق شاه عباس
بافت قديم روستاي كريت
سد كريت - قديمي ترين سد قوسي جهان
روستاي ملوند - موقوفه آستان مبارك حضرت حسين بن موسي الكاظم عليه السلام
نايبند
مقبره شيخ احمد بن اسحاق - روستاي پيرحاجات
رباط چاه گنبد
رباط كلمرد
تفتو
جاهای دیدنی ی شهرستان طبس